ابن‌ناظر ابوعلی حسین بن عبدالعزیز فهری قرشیاِبْنِ ناظِر، یا ابن‌ابی الاحوص، ابوعلی حسین بن عبدالعزیز بن محمد فهری قرشی (د ۶۹۹ق/ ۱۳۰۰م) مقری، محدث، فقیه، ادیب و قاضی اندلسی است. ۱ - شرح حال زندگیاصل او از بلنسیه بود. [۱]
ابوالحسن بن عبداللّه نباهی، تاریخ قضاة الاندلس، ج۱، ص۱۲۷، قاهره، ۱۹۴۸م.
در جبّان به دنیا آمد، [۲]
سیوطی، بغیة الوعاه، ج۱، ص۵۳۵، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۴م.
در غرناطه رشد یافت [۳]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۴۷۱، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
و از ابومحمد عبداللّه بن حسین کواب قرائات سبع و جز آن را فرا گرفت [۴]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۴۷۲، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
[۵]
ابوالحسن بن عبداللّه نباهی، تاریخ قضاة الاندلس، ص۱۲۷، قاهره، ۱۹۴۸م.
سپس به اشبیلیه رفت و در آن‌جا از ابوعلی شلوبین ادبیات آموخت.۲ - مشایخ حدیثدر این هنگام که ابوالقاسم ابن‌بقی (د ۶۲۵ق) به اشبیلیه آمده بود، ابن‌ناظر به ملاقات او شتافته، از او حدیث شنید. [۶]
احمد بن محمد مقری، نفح الطیب، ج۲، ص۵۷۵، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۸م.
او در آن‌جا از محدثان دیگری نیز اخذ حدیث نمود که ازجمله آن‌ها ابوالحسن ابن‌جابر دباج است. [۷]
ابوالحسن بن عبداللّه نباهی، تاریخ قضاة الاندلس، ج۱، ص۱۲۷، قاهره، ۱۹۴۸م.
سپس به بلنسیه رفت و از ابوالحسن ابن‌خیره، و ابوربیع ابن‌سالم کلاعی حدیث شنید. بعد به جزیرۀ شقر رفت و نزد ابوبکر محمد ابن محمد بن وضاح التیسیر ابوعمرودانی و شاطبیه را خواند [۸]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
[۹]
ابوالحسن بن عبداللّه نباهی، تاریخ قضاة الاندلس، ج۱، ص۱۲۷، قاهره، ۱۹۴۸م.
[۱۰]
محمد بن محمد ابن‌جرزی، غایة النهایه، ج۱، ص۲۴۲، به کوشش گ برگش‌تر سر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
سپس به مرسیه رفت و در آن‌جا از جماعتی از جمله ابوالعباس ابن‌عیّاش [۱۱]
ابوالحسن بن عبداللّه نباهی، تاریخ قضاة الاندلس، ج۱، ص۱۲۷، قاهره، ۱۹۴۸م.
و در اُریوله از ابوالحسن عبدالرحمن بن بقی حدیث شنید. بعد به مالقه رفت و از دیگران چون ابومحمد عطیه و ابوالقاسم ابن طیلسان [۱۲]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
[۱۳]
ابوالحسن بن عبداللّه نباهی، تاریخ قضاة الاندلس، ج۱، ص۱۲۷، قاهره، ۱۹۴۸م.
اخذ حدیث نمود.از استادان دیگر او می‌توان از ابوعامر یزید بن وهب فهری و موسی بن عبدالرحمن بن یحیی بن عربی [۱۴]
محمد بن محمد ابن‌جرزی، غایة النهایه، ج۱، ص۲۴۲، به کوشش گ برگش‌تر سر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
نام برد.۳ - خطیب مالقهوی مدتی در غرناطه به اقراء قرآن و تدریس ادب اشتغال داشت، [۱۵]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۴۷۲، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
آنگاه به مالقه رفت و مدت کمی در آن‌جا به اقراء پرداخت و حدود ۲۵ سال خطیب مالقه بود، [۱۶]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
اما به سبب بروز فتنه و ناسازگاری در مالقه و دسیسه‌چینیِ فزاری از آن‌جا به غرناطه گریخت [۱۷]
ابوالحسن بن عبداللّه نباهی، تاریخ قضاة الاندلس، ج۱، ص۱۲۷، قاهره، ۱۹۴۸م.
و قضاءالمریه و سپس قضاء بسطه را بر عهده گرفت و پس از رفع فتنۀ مالقه و خروج بنواشقیلوله از آن‌جا در ۶۸۷ق/ ۱۲۸۸م [۱۸]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
[۱۹]
ابوالحسن بن عبداللّه نباهی، تاریخ قضاة الاندلس، ج۱، ص۱۲۷، قاهره، ۱۹۴۸م.
[۲۰]
احمد بن خالد سلاوی ناصری، الاستقصاء، ج۳، ص۶۸، به کوشش جعفر و محمد ناصری، دارالبیضاء، ۱۹۵۴م.
متولی قضای مالقه شد. ابن‌ناظر را فردی آگاه به علوم مختلف، اهل ضبط در روایت و از آخرین مقریان اندلس معرفی نموده‌اند. [۲۱]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
۴ - شاگردانمشهورترین شاگرد او ابوحیان اندلسی صاحب تفسیرالبحر المحیط است که تفسیر ابن‌عطیه را از طریق ابن‌ناظر از ابن‌عطیه روایت می‌کند. [۲۲]
محمد بن یوسف ابوحیان، البحر المحیط، ج۱، ص۱۰-۱۱، بیروت، ۱۹۸۳م.
ابوحیان در مالقه به حضور ابن ناظر رسیده و از وی روایت کرده است. [۲۳]
احمد بن محمد مقری، نفح الطیب، ج۲، ص۵۴۰، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۸م.
از دیگر شاگردان او احمد بن محمد عامری، احمد بن حسن زیات، [۲۴]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۱۶۲، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
[۲۵]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۱۶۵، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
[۲۶]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۲۸۷، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
[۲۷]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۲۸۹، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
محمد بن احمد غسانی، محمد بن احمد غسانی، محمد بن محمد بلوی، محمد بن احمد هاشمی طنجالی، عبدالواحد بن ابی السداد باهلی، [۲۸]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۳، ص۶۴، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
[۲۹]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۳، ص۲۱۸-۲۱۹، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
[۳۰]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۳، ص۲۴۵-۲۴۶، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
[۳۱]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۳، ص۵۵۳، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
احمد بن ابراهیم ابن‌زبیر ثقفی و اخرین راوی از ابن‌ناظر عبداللّه بن محمد بن ایوب تجیبی [۳۲]
ابوالحسن بن عبداللّه نباهی، تاریخ قضاة الاندلس، ج۱، ص۱۲۷، قاهره، ۱۹۴۸م.
را می‌توان نام برد. [۳۳]
محمد بن محمد ابن‌جرزی، غایة النهایه، ج۱، ص۲۴۲-۲۴۳، به کوشش گ برگش‌تر سر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
[۳۴]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۳، ص۶۰-۶۱، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
[۳۵]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۳، ص۲۰۲-۲۰۳، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
۵ - وفاتابنناظر سرانجام در غرناطه درگذشت. [۳۶]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
۶ - آثاراز آثار او نسخۀ خطی شناخته شده‌ای در دست نیست. ابوحیان التبیان فی احکام القرآن، المشرع السلسل فی الحدیث المسلسل، المعرب المفهم فی شرح مسلم و الوسامه فی احکام القسامه را از او روایت کرده است. [۳۷]
احمد بن محمد مقری، نفح‌الطیب، ج۲، ص۵۳۶، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۸م.
ابن‌خطیب الاربعون، برنامج والترشید فی صناعه التجوید را به او نسبت می‌دهد. [۳۸]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
سیوطی شرح الجمل زجاجی و شرح المستصفی اثر غزالی را بر این‌ها افزوده [۳۹]
سیوطی، بغیة الوعاه، ج۱، ص۵۳۵، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۴م.
و ۶ بیت از اشعار وی را نقل کرده است. [۴۰]
سیوطی، بغیة الوعاه، ج۱، ص۵۳۶، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۴م.
[۴۱]
لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م.
۷ - فهرست منابع(۱) محمد بن محمد ابن‌جرزی، غایة النهایه، به کوشش گ برگش‌تر سر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م. (۲) لسان‌الدین ابن‌خطیب، الاحاطه، به کوشش محمد عبداللّه عنان، قاهره، ۱۹۷۵م. (۳) محمد بن یوسف ابوحیان، البحرالمحیط، بیروت، ۱۹۸۳م. (۴) احمد بن خالد سلاوی ناصری، الاستقصاء، به کوشش جعفر و محمد ناصری، دارالبیضاء، ۱۹۵۴م. (۵) سیوطی، بغیة الوعاه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۴م. (۶) احمد بن محمد مقری، نفح‌الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۸م. (۷) ابوالحسن بن عبداللّه نباهی، تاریخ قضاة الاندلس، قاهره، ۱۹۴۸م. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ناظر»، ج۵، ص۱۸۴۴. |